“Theatergroep Lusu belicht pijn en trots in voorstelling over het Javaans-Surinaamse deel van de Nederlandse koloniale geschiedenis”
In het herdenken van de afschaffing van de slavernij in Nederland is de Javaans-Surinaamse geschiedenis onderbelicht. De Rotterdamse theatergroep LUSU wil daarin verandering brengen met de voorstelling Duizend Dagen waarin de feiten en emoties van deze verzwegen geschiedenis naar boven komen.
Als witte Nederlander kan ik erover meepraten, ook ik begreep tot een aantal jaren geleden niet hoe het kan dat een Indonesisch uitziend persoon uit Suriname komt. Het gebrek aan kennis bij mensen zoals ik is een van de frustraties die luid en duidelijk naar voren komt in het Duizend Dagen. En terecht. Het zal je maar gebeuren dat je eerst op je eigen grond in Java te maken krijgt met koloniale overheersing en dan met hoop op een betere toekomst onder valse voorwendselen in Suriname terecht komt waar je het werk van tot slaaf gemaakten voortzet. Twee keer gekoloniseerd en dan vervolgens in Nederland aangesproken worden met de vraag “Waar kom je echt vandaan?” De pijn en de identiteitscrisis die het oplevert wordt duidelijk op het toneel door de lichamelijke expressie in Javaanse dans, Surinaamse beats en zang, kwetsbare rap en twee keer een emotionele schreeuw van onmacht die de volle zaal in gaat. De pijn richt zich niet alleen op de Anne-Fleurs van deze wereld, er sluimeren ook traumas binnen de eigen familie relaties.
De slavernij in Nederland werd afgeschaft in 1863 (eigenlijk 1873) en zeventien jaar later vertrokken Javaanse arbeiders naar Suriname met de hoop op een betere toekomst. Ze konden vaak niet lezen en schrijven en hadden dus geen idee wat er in het contract stond dat ze bij aankomst ondertekenden. Het idee was om veel geld te verdienen maar in plaats daarvan werden ze slecht betaald, kregen ze slechte voeding en moesten ze hard en lang werken. Ze werkten onder barre omstandigheden op plantages, net als de tot slaafgemaakten voor hen, en ze werden op vergelijkbare manier behandeld. Terug naar Java konden ze niet.
Na de onafhankelijkheid van Suriname in 1975 kwamen veel Javaans-Surinamers naar Nederland, opnieuw met het idee voor een betere toekomst. Financieel en economisch gezien kun je zeggen dat het is gelukt, maar de muzikale voorstelling laat zien dat er op emotioneel gebied nog werk te verrichten is. De opoffering van de voorouders heeft geleid tot het wegdrukken van emoties. De nakomelingen van de ‘strijders en overlevers’ zijn er klaar mee om als ‘onderdanige Javaan’ te worden gezien. Ze eisen met dit stuk hun plek op.
“Ik ben een kwart Javaan maar meewerken aan dit stuk heeft me geleerd dat het is meer dan een percentage.”
De hoofdrolspelers schuwen de zelfreflectie niet. Hoe trots ben je op je cultuur als je de taal niet eens spreekt? Ben je authentiek als je de tradities van je cultuur niet eert? Kolonialisme gaat samen met geweld en geweld gaat samen met trauma, concludeert de gespreksleider na afloop. Het zichtbaar maken van dit verhaal is belangrijk om de conflicten die cultuurbehoud veroorzaken, op te lossen. “Ik ben een kwart Javaan maar meewerken aan dit stuk heeft me geleerd dat het is meer dan een percentage, ik bén Javaan”, zegt een van de acteurs op de vraag wat het proces persoonlijk voor haar heeft betekend. “Ik heb een Javaanse gemeenschap gevonden waarvan ik niet wist dat ik die miste”, voegt ze toe. De rol van Javaanse waria — een transgender persoon — wordt gespeeld door drag acteur Ivy-Elyse Monroe. Het feit dat transgender personen voor de koloniale tijd een onderdeel waren van verschillende culturen en nu opnieuw het middelpunt van discussie zijn, laat zien hoe we losgeraakt zijn van onze geschiedenis. Rouw, liefde, identiteit(crisis), transgenerationeel trauma, familie relaties, onderdrukking, trots, woede, humor, verdriet, frustratie, en boosheid, het komt in anderhalf uur allemaal voorbij in sterkte dialogen en poëtische visuals. Duizend Dagen is een unieke kijk in wat er zich op emotioneel gebied afspeelt binnen families aan de kant van de slachtoffers van de koloniale geschiedenis. De Javaanse cultuur wordt ook gevierd met een centrale rol voor eten als middel om de tradities levend te houden. Als witte Nederlander helpt het me om te begrijpen wat er nodig is om de wonden te helen. Educatie is slechts een begin.
Het publiek bestaat voor een groot deel uit mensen met Javaans-Surinaamse roots, sommige mannen in een batik overhemd en een aantal vrouwen in Javaanse kebaya. Een Frans-Algerijnse vrouw (78) op de tribune hoopt dat het stuk niet binnen deze gemeenschap blijft want ook zij herkent met haar Franse koloniale geschiedenis de getoonde frustraties en emoties. Een witte Nederlandse jonge vrouw houdt het niet droog als ze de microfoon krijgt. Ze voelt zich gefrustreerd over het feit dat we “de verkeerde geschiedenis leren op school”. Een oudere man sluit het gesprek af met bemoedigende woorden voor de jonge generatie: “Ik hoop dat de generatie na mij een keer echt vrij zal zijn, dat jullie dit allemaal mogen loslaten maar wel trots mogen zijn op jullie roots”.
De voorzitter van Lusu spreekt haar dankbaarheid uit over het feit dat ze dit stuk hebben kunnen maken, met subsidie in het kader van 150 jaar afschaffing slavernij in Nederland. Gaan ze nog touren of is de eerstvolgende voorstelling in november in Rotterdam meteen de laatste? Er wordt me verteld dat er eigenlijk nog nooit over ze is geschreven en dat ze heel graag in contact willen komen met journalisten om ruchtbaarheid aan het stuk te geven, zodat andere theaters in Nederland hen op de agenda zetten.
LUSU speelt Duizend Dagen op 26 november 2023 in Theater Zuidplein in Rotterdam.
